А.Л. Чижевский идеяларының географиялық ғылымдар жүйесінде дамуы

2021 жылғы 30 қазанда М.В.Ломоносов атындағы МММУ Қазақстан филиалында «География ғылымдары жүйесінде А.Л.Чижевский идеяларының дамуы» тақырыбында ашық дәріс өтті.

М.В.Ломоносов атындағы ММУ география факультетінің ландшафттық геохимия және топырақ географиясы кафедрасының доценті, география ғылымдарының кандидаты Д.Л. Голованов ММУ Қазақстан филиалында ашық дәріс оқып, кеңес ғалымының көпқырлы қызметін оның тамаша ғылыми жаңалықтарының призмасы арқылы танытты.

Дәрістің басында Екатерина Звонованың «А.Л. Чижевский. Күнге апаратын жол» мультфильмінің премьералық көрсетілімінен басталды. Филиал студенттері бұл мультфильмді көрген алғашқы қазақстандықтар болды.

Лектор А.Л. Чижевскийдің Қазақстанмен байланысты (1945-1958 жылдардағы) өмірінің кезеңдеріне ерекше назар аударды. Мұнда ғалым Карлагта жазасын өтеді, содан кейін Қарағандыдағы қоныста тағы сегіз жыл айдауда болды, бірақ осы уақыттың бәрінде Чижевский өзінің құтқарылуын ғылымнан, поэзиядан және сурет салудан іздеп, ғалым болып қала берді. Қазақстанда ол жаңа жаңалық ашты – ол эритроциттердің қан айналымындағы электрлік және магниттік қасиеттеріне байланысты құрылымдық ұйымдасуын ашты. Мұнда ол өзінің жүрегінің қалауы – Нина Вадимовна Чижевская-Энгельхардты кездестірді, ол 1951 жылы олар отбасын құрды.

Чижевский ешқашан өзін географпын деп атамаған. Алайда, А.Л. Чижевскийдің биосфера функцияларындағы квантитативтік өтелу заңы, Кирилл Николаевич Дьяконовтың бағалауы сәйкес, нақты анықталған географиялық сипатқа ие және Докучаев-Гумбольдт аймақтық заңымен қатар, географияның бірнеше тоғысқан заңдарының бірі болып табылады. Гелиобиология хронобиологияның бір саласы ретінде, хроногеографияның ізашарына, жаңа перспективалы пәнаралық бағытқа айналуы мүмкін. Чижевский көптеген тарихи материалды талдап, Күннің белсенділік циклдерінің максимумдары (күн дақтарының көп саны) мен Жердегі жаппай катаклизмдер арасындағы корреляцияны тапты. Ол өз еңбектерінде Күннің белсенділігінің 11 және 22 жылдық циклінің Жердегі климаттық, геологиялық және әлеуметтік процестерге әсерін көрсетті.

«Экология және табиғатты пайдалану» бағытының студенттері Д.Л. Головановтың ақпаратын зор қызығушылықпен тыңдап, ұлы ғалымның өмірі мен ғылыми тәжірибесінен ерекше рухани әсерге бөленді.